VÀI CẢM NGHĨ VỀ MỘT DANH NHÂN TRONG NGÀNH Y, BS YERSIN

BS NGUYỄN QUÝ KHOÁNG

 

I/ NHÂN DUYÊN

       Khi còn nhỏ, tôi rất khâm phục các vị Cha và các Sơ đã hy sinh cả cuộc đời  để chăm sóc những người bị bệnh Cùi, đặc biệt Cha Jean Cassaigne (1895-1973) tại Di Linh, Việt Nam.

Đến khi lên Trung học, tôi ngưỡng mộ BS Albert Schweitzer (1875-1965), một người Pháp gốc Đức, đã sống 40 năm tại xứ Gabon ở Châu Phi để săn sóc sức khỏe cho những người dân bản xứ còn rất sơ khai. Ông đã nhận giải thưởng Nobel về Hòa Bình năm 1952. Nhà bác học Einstein khen ngợi ông bằng lời nói sau đây: “Albert Schweitzer là danh nhân vĩ đại nhất của thế kỷ 20, thế kỷ đau khổ này” và khi BS Schweitzer mất, người ta đã khắc lời tán thán này lên bia mộ của ông.  Rồi BS Tom Dooley (1927-1961) noi gương BS Schweitzer đã qua Lào để săn sóc cho những người dân còn rất nghèo và bị nhiều bệnh tật. Tiếc thay, ông đã mất sớm khi mới có 34 tuổi vì bệnh ung thư phổi.

        Ở Việt Nam, có BS Yersin (1863- 1943), người đã tìm ra vi trùng bệnh Dịch hạch và phát hiện ra cao nguyên Lâm Viên (Lang Bian). Cách đây 5 năm, khi được mời nói chuyện trên đài phát thanh Saigon- Houston về BS Yersin, tôi đã bỏ ra khoảng 6 tháng để tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của BS Yersin và tôi mới thấy ông cũng vĩ đại không kém gì BS Albert Schweitzer, có nhiều mặt còn hơn.

 

II/ VÀI ĐIỂM CHÍNH TRONG CUỘC ĐỜI CỦA BS YERSIN

         Alexandre Emile John Yersin sinh ngày 22 tháng 9 năm 1863 trong một gia đình theo đạo Tin Lành tại Thụy Sĩ. Năm 1884, Yersin sang Đức học Y khoa tại Đại học Marburg. Tại đây, Yersin theo học với GS Emil Adolf von Behring, người vài năm sau đó đã đoạt giải Nobel Y Khoa đầu tiên của thế giới (1901). Một thời gian sau, Yersin sang Paris (1885-1888) thực tập tại bệnh viện Hôtel-Dieu. Năm 1886, ông gặp Louis Pasteur, nhà nghiên cứu vi trùng học nổi tiếng nhất thế giới. Yersin trở thành phụ tá của Emile Roux, một học trò thân tín của Pasteur. Năm 1888, Yersin hoàn tất luận án tiến sĩ với đề tài Nghiên cứu về sự phát triển của Bệnh Lao bằng thực nghiệm (Etude sur le développement de la Tuberculose expérimentale). Yersin nhập quốc tịch Pháp năm 1888. Năm 1889, Yersin được giao nhiệm vụ giảng dạy môn Vi sinh tại Viện Pasteur. Thời gian làm phụ tá cho Giáo sư Roux, Yersin có cơ hội làm tại Bệnh viện Nhi đồng (Hôpital des Enfants malades), nơi mà bệnh bạch hầu đang là một vấn nạn Y tế lớn lúc đó. Roux và Yersin tiến hành một số thí nghiệm trên chuột và  tìm ra độc tố bệnh bạch hầu (toxine diphthérique) từ nước tiểu bệnh nhân rồi sản xuất ra thuốc chủng ngừa bệnh bạch hầu.

  YERSIN 5 tuổi chụp cùng Mẹ         BS YERSIN lúc 30 tuổi

         Tuy nhiên, Yersin không dừng lại ở đó. Ông đi theo một tiếng gọi cao cả hơn nghĩa là đi Đông Dương giúp đỡ người dân bản xứ. Năm 1891, Albert Calmette, một học trò của Emile Roux, được cử sang Đông Dương thành lập phòng thí nghiệm Viện Pasteur tại Sài Gòn. Biết được Yersin là một nhân tài, Pasteur và Roux đã dặn Calmette cố gắng mời Yersin quay lại con đường nghiên cứu. Trước lời khuyên đó, Yersin nhận lời làm việc cho Sở Y Tế Thuộc Địa tại Sài Gòn. Mối quan hệ giữa Calmette và Yersin được hình thành từ đó. 

     Năm 1894, dịch hạch bộc phát tại Quảng Đông giết chết khoảng 60.000 người. Dịch lan tràn tại Hồng Kông và có nguy cơ lan xuống Đông Dương. Tỷ lệ tử vong trận dịch này rất cao: 95%. Trước tình hình đó, chính quyền Pháp cử Yersin đến Hồng Kông để nghiên cứu và tìm cách giúp đỡ các bệnh nhân. Yersin là người đầu tiên đã chứng minh mầm bệnh là vi khuẩn sống trong chuột và lây sang người qua bọ chét, lúc đó ông mới 31 tuổi. Sau này, để nhớ ơn ông, các nhà khoa học đã đặt tên trực khuẩn này là Yersinia Pestis. Điều quan trọng đối với ông là làm thế nào tìm ra thuốc chữa bệnh nên ông trở lại Viện Pasteur Paris cộng tác với Émile Roux tìm ra huyết thanh chữa bệnh dịch hạch. Sau đó, ông quay lại Nha Trang thành lập một phòng thí nghiệm để chế tạo huyết thanh ngay tại Đông Dương.

     Biết được uy tín của Yersin, năm 1902 Toàn Quyền Paul Doumer yêu cầu Yersin ra Hà Nội giúp thành lập Trường Y - Dược (được gọi nôm na là Trường Thuốc). Đây là trường Y khoa đầu tiên của Đông Dương và Yersin là giám đốc đầu tiên của trường này. Có nhiều giáo sư và bác sĩ thuộc nhiều chuyên khoa của Đại học Y Khoa Paris qua Hà Nội giảng dạy. Lúc đầu, trường đào tạo các “Y Sĩ Đông Dương” (Médecins indochinois). Nhà thương Phủ Doãn (nay là bệnh viên Việt Đức) trở thành bệnh viện thực tập cho sinh viên. Năm 1936, sau khi 4 giáo sư Việt Nam của trường qua Paris và đậu giáo sư thạc sĩ Y Khoa Đại học Pháp (Professeur agrégé en Médecine), trường Y này trở  thành Đại học Y Khoa  đào tạo các bác sĩ Y Khoa (Docteur en Médecine) tương đương với tiến sĩ Y Khoa Pháp. 

Năm 1916, Alexandre Yersin được mời vào Viện Hàn Lâm Khoa Học Pháp và năm 1927, ông được trao tặng giải Lecomte của Viện. Sau khi Pasteur, Roux và Calmette lần lượt qua đời, Alexandre Yersin được mời làm giám đốc danh dự Viện Pasteur Paris năm 1934 nên mỗi năm ông phải về Pháp họp một lần. 

       BS Yersin đã cống hiến rất nhiều cho Việt Nam :

- Năm 1905, phòng thí nghiệm của Yersin ở Nha Trang được nâng cấp  thành Viện Pasteur Đông Dương. Đây là Viện Pasteur thứ hai trên thế giới. Bên cạnh các phòng thí nghiệm tại Nha Trang và Sài Gòn, trong những năm về sau, Yersin mở thêm các viện Pasteur tại Hà Nội (1920) và Đà Lạt (1936).

- Ngoài việc nghiên cứu vi sinh học, Yersin còn là một nhà thám hiểm, đã tìm ra cao nguyên Lang Biang và là người có công đầu trong việc xây dựng thành phố Đà Lạt. Ông còn nghiên cứu về địa dư, khí tượng và thiên văn. Đây là những cơ sở nghiên cứu khoa học đầu tiên của các ngành này tại Việt Nam.

- 25 năm còn lại của cuộc đời, Yersin đã chú tâm vào việc nghiên cứu thực vật. Yersin cho nhập các giống trà, cà phê, ca-cao, cao su, cọ, dừa, các loại cây ăn trái, dâu, mận, cà-rốt, bắp cải, sú-lơ. Ông cho trồng thí nghiệm những loại cây và rau này trên những loại đất và địa hình khác nhau. Sau khi nghiên cứu, Yersin hướng dẫn cách trồng và giới thiệu cho nhà nông. Năm 1915, Yersin cho trồng cây ký ninh tại Hòn Bà để chiết ra dược thảo làm thuốc trừ bệnh sốt rét.

-Yersin biết trâu bò là nguồn năng lực của nhà nông. Sẵn có đất, Yersin mở rộng nghiên cứu việc chữa bệnh cho gia súc. Trung tâm thí nghiệm của Yersin trở thành viện thú y đầu tiên tại Đông Dương. 

       Theo ước nguyện của Alexandre Yersin, ông được an táng tại Suối Dầu. Do Yersin không có thân nhân tại Việt Nam, một số người Việt vì lòng yêu mến Yersin đã chăm sóc phần mộ của ông. 

III/ VÀI CẢM NGHĨ VỀ BS YERSIN

        Tôi khâm phục BS Yersin vì những điểm sau đây=

1/ Ông giữ đúng lời thề Hippocrate vì cho rằng ngành Y không phải là một nghề để kiếm tiền trên sức khỏe của bệnh nhân:

      Trong một trên ngàn lá thư viết cho Mẹ, ông có ghi: “Mẹ hỏi con có thích hành nghề Y khoa hay không? Thưa, có và không. Con có nhiều niềm vui khi điều trị những người đã đến gặp con để được hướng dẫn, nhưng con không bao giờ coi Y khoa là một nghề, phải nói rằng không bao giờ con có thể đòi tiền người bệnh cho việc chăm sóc họ. Con coi Y khoa như là một chuyên môn và là một mục vụ. Đòi tiền để chăm sóc bệnh nhân chẳng khác nào nói với người đó rằng: tiền hay mạng sống”.

2/ Mặc dù là một sĩ quan Pháp trong đội quân viễn chinh Pháp, ông hành xử khác hẳn sĩ quan thuộc địa:

       Không hống hách, không bóc lột, trái lại ông đem tình thương đến dân bản xứ cả người Kinh lẫn người Thượng, mọi việc làm đều để giúp đỡ cho cuộc sống của họ. Dù theo Đạo Tin Lành, ông cũng không bắt buộc người dân thuộc địa phải bỏ Đạo của họ để tin theo Chúa. Ông cứ sống bình thường, giúp đỡ mọi người, khuyên người ta sống lành mạnh cả về thể xác lẫn tinh thần. Ngoài việc để lại tất cả tài sản của ông cho Viện Pasteur Đông Dương và các thiết bị thiên văn cho đài thiên văn Phù Liễn ngoài Bắc, ông cũng không quên trợ cấp suốt đời cho những người Việt đã từng làm việc cho ông bằng tiền lãi cổ phiếu mà ông đã mua sẵn. 

 

3/ Không màng đến danh vọng:

      Với khả năng sẵn có, Yersin có thể chọn con đường dễ dàng hơn để thành công. Nếu Yersin ở lại Paris, làm việc tại Viện Pasteur, ông không thiếu cơ hội để nghiên cứu và có thể nhận giải thưởng Nobel về Y Khoa như một số đồng nghiệp của mình. Ngoài ra, công tác nhân đạo của Yersin cũng xứng đáng để nhận Nobel Hòa Bình như Albert Schweitzer đã nhận vào năm 1952. Tuy nhiên, Yersin đã không tìm kiếm những vinh quang đó. Đại văn hào Goethe có nói : “Trước một trí tuệ vĩ đại, tôi cúi đầu nhưng trước một trái tim vĩ đại, tôi quỳ gối” thì đối với tôi, BS Yersin ứng hoàn toàn cho cả 2 vế này.

4/ Không bị dính mắc vào tiền bạc, tình ái, ăn ngủ:

      Trong khi cuộc thám hiểm của Doudart de Lagree và Francois Garnier dẫn đến chiến tranh tại miền Bắc, Yersin muốn mục tiêu cuộc thám hiểm của mình mang lại hòa bình và thịnh vượng. Yersin khuyên chính quyền Pháp không nên tham lam chỉ giành lợi cho mình mà phải chú trọng đến quyền lợi của người bản xứ. Về sau, chính quyền Pháp tại Đông Dương đã làm theo rất nhiều đề nghị của Yersin. Ông sống độc thân suốt đời, rất đạm bạc, làm việc nhiều, ngủ vừa đủ, không rượu chè, hút sách, không hề bị mang tiếng về tình ái và tiền bạc. Cả một đời làm việc, nghiên cứu chỉ để giúp đỡ cho người dân bản xứ, cho nhân loại.                        

Tóm lại, ông không hề bị dính mắc vào 4 muốn (danh vọng, tiền bạc, tình ái, ăn ngủ) như một vị chân tu vậy.

 

IV/ KẾT LUẬN

    Alexandre Yersin là một khoa học gia nổi tiếng thế giới. Ông đã sống và làm việc tại Việt Nam hơn 50 năm và chọn Việt Nam làm quê hương. 

Theo Đại sứ Pháp Jean-Noel Poirier, tên tuổi Yersin tại Việt Nam được biết đến còn nhiều hơn ở cả nước Pháp. Theo Patrick Deville, tác giả quyển: Dịch hạch và Thổ tả (Peste et Cholera), Việt Nam có nhiều công trình và đường phố mang tên hai nhà bác học Pháp Pasteur và Yersin nhất. 

        Theo tôi, với tất cả những gì ông đã làm mà không hề nói, không hề kể công với bất cứ ai, với bất cứ tổ chức nào để được vinh danh thì ông ít nhất cũng ngang hàng với Albert Schweitzer, khôi nguyên giải Nobel Hòa Bình năm 1952. Ông là một thầy thuốc thực hiện tuyệt vời lời thề Hippocrate và là gương sáng chói cho tất cả chúng ta noi theo. Cuối cùng, tôi chỉ có thể kết luận về ông bằng một cụm từ: “Thánh nhân vĩ đại”. 

        Cách đây 5 năm, khi biết rõ hơn về BS Yersin, tôi ước ao có một lần được viếng mộ Ông.Và duyên may đã tới! Tháng 6 năm 2022, tôi có dịp về Việt Nam và được một học trò-đồng nghiệp đưa ra Nha Trang viếng mộ của Ông.Với lòng xúc động vô bờ, tôi đã thầm khấn: “Kính thưa Ngài, hôm nay, ngày 17 tháng 6 năm 2022, con đã về đây thắp hương lạy Ngài, một ân nhân của người dân Việt Nam và của cả nhân loại”.

                                             

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1/ Alexandre Yersin là ai? BTV sưu tầm/ Blog khoa học.net

2/ “Peste et Cholera”, tác giả Patrick Deville, Đăng Thế Linh dịch, Phan Quang giới thiệu.

3/ Tiểu sử Alexandre Yersin, trích từ sách: “Những người Tin Lành đầu tiên đến Việt Nam” trong Thư viện Tin Lành.

4/ Trường Y Dược trích từ sách : Lịch sử Việt Nam từ Thuộc Pháp đến Độc Lập (1858-1945) của tác giả Ngô thị Qúy Linh, trang 76-77.

5/ Các videos về cuộc đời của BS Alexandre Yersin:

a/ Yersin.mp4 : https://www.youtube.com/watch?v=RWgMmUMAlUQ

b/ “Cuộc gặp gỡ với rồng và mây” ( À la rencontre du dragon et des nuages): https://www.youtube.com/watch?v=4Beb38RIkGI

c/ “Sống mà không dịch chuyển thì không phải là sống”:

phần1: https://www.youtube.com/watch?v=66lYZpxyWRw

phần2: https://www.youtube.com/watch?v=LZOxcNjp_u0

phần 3: https://www.youtube.com/watch?v=KIEg_YpgJJo.

Download